EDTA

EDTA یا اتیلن دی آمین تترا استیک اسید یک ترکیب آلی چند دندانه‌ای است که به عنوان یک عامل کی‌لیت‌کننده (chelating agent) قوی شناخته می‌شود. این ماده با یون‌های فلزی مانند کلسیم، منیزیم، آهن، روی، مس و … کمپلکس تشکیل داده و آن‌ها را از واکنش‌های ناخواسته شیمیایی حذف یا کنترل می‌کند.

دو شکل رایج و پرکاربرد EDTA در صنایع عبارت‌اند از:

EDTA دی‌سدیم (Disodium EDTA – Na₂EDTA)
EDTA تترا‌سدیم (Tetrasodium EDTA – Na₄EDTA)

ساختار شیمیایی و خصوصیات عمومی

ویژگی	EDTA دی‌سدیم	EDTA تترا‌سدیم
فرمول شیمیایی	C₁₀H₁₄N₂Na₂O₈·۲H₂O	C₁₀H₁₂N₂Na₄O₈
درصد خلوص معمول	۹۹%	۹۹%
حالت فیزیکی	پودر کریستالی سفید	پودر یا گرانول سفید
انحلال‌پذیری	محلول در آب	محلول در آب (بیشتر از دی‌سدیم)
pH محلول ۱%	حدود ۴ – ۶	حدود ۱۰ – ۱۱.۵

تفاوت بین نمک دی‌سدیم و تترا‌سدیم EDTA

دی‌سدیم EDTA مناسب برای کاربردهایی است که نیاز به pH خنثی یا کمی اسیدی دارند. در صنایع آرایشی، دارویی، و غذایی کاربرد بیشتری دارد.
تترا‌سدیم EDTA مناسب برای محلول‌های قلیایی است و در فرمولاسیون‌های شوینده صنعتی، تصفیه آب و پاک‌کننده‌های قوی کاربرد دارد.

مزایا در صنایع شیمیایی

زیست‌تخریب‌پذیر و غیرسمی – دوست‌دار محیط زیست
غیر خورنده نسبت به بسیاری از فلزات در شرایط کنترل‌شده
سازگاری بالا با حلال‌های آبی و الکلی
جایگزین مناسب برای اسیدهای قوی یا فسفونات‌ها در صنایع پاک‌کننده
کارایی بالا در دمای اتاق

کاربردهای صنعتی و شیمیایی EDTA

۱. عامل کی‌لیت‌کننده در تصفیه آب

حذف یون‌های فلزی سخت (Ca²⁺، Mg²⁺) برای کاهش سختی آب
جلوگیری از رسوب‌گذاری در بویلرها و سیستم‌های گرمایشی
جلوگیری از اکسیداسیون فلزات با تثبیت یون‌های فلزی

۲. صنایع شوینده

خنثی‌سازی یون‌های فلزی که باعث کاهش کارایی سورفکتانت‌ها می‌شوند
بهبود عملکرد پاک‌کننده‌ها در آب‌های سخت
تثبیت رنگ و شفافیت در شوینده‌های سفیدکننده یا آنزیمی

۳. صنایع آرایشی و بهداشتی

پایدارسازی فرمولاسیون کرم‌ها، شامپوها، ژل‌ها و لوسیون‌ها
جلوگیری از تغییر رنگ یا بوی محصولات در تماس با یون‌های فلزی
کمک به افزایش ماندگاری و پایداری شیمیایی محصولات

۴. صنایع کاغذ و نساجی

به‌عنوان عامل کمپلکس‌کننده برای حذف فلزات از خمیر کاغذ
بهبود رنگرزی در فرآیندهای نساجی با کنترل یون‌های فلزی مزاحم

۵. فرآیندهای شیمیایی و کاتالیزورها

حذف یون‌های فلزی مزاحم در سنتزهای آلی و واکنش‌های حساس
تثبیت فلزات در محلول برای استفاده در فرآیندهای کاتالیزوری

۶. صنایع عکاسی، آبکاری و فلزکاری

حذف یون‌های اضافی در محلول‌های ظهور عکس یا آبکاری
کنترل یون‌های فلزی برای جلوگیری از تشکیل رسوب روی قطعات فلزی

۷. کاربردهای آزمایشگاهی و بیوشیمی

کی‌لیت یون‌های فلزی در محلول‌های بافر
غیرفعال‌سازی آنزیم‌های وابسته به فلز (مثلاً DNase) در آزمایشات زیستی

مزایا و ویژگی‌های EDTA

قدرت کی‌لیت بسیار بالا برای طیف گسترده‌ای از فلزات
پایداری شیمیایی در شرایط مختلف pH
قابلیت تنظیم pH فرمولاسیون با انتخاب نوع نمک (Na₂ یا Na₄)
سازگار با ترکیبات شیمیایی مختلف
زیست‌تخریب‌پذیری نسبتاً خوب در محیط‌های کنترل‌شده

نحوه نگهداری و شرایط ایمنی

در ظروف دربسته، دور از رطوبت و نور مستقیم نگهداری شود
از تماس مستقیم با پوست و چشم خودداری شود
در صورت استنشاق یا تماس زیاد، تهویه مناسب و ماسک توصیه می‌شود
برای استفاده‌های حساس (مثل دارویی یا آرایشی)، حتماً از گرید مناسب استفاده شود