
اسید سیتریک
اسید سیتریک (Citric Acid) یک اسید آلی سهکربنه، ضعیف، بیرنگ و محلول در آب است که بهطور طبیعی در مرکبات یافت میشود. این ماده به دلیل ویژگیهای شیمیایی منحصربهفردی چون خاصیت کیلیتکنندگی، بافرینگ، و حلالیت بالا در آب، بهطور گسترده در صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار میگیرد.
شرح
اسید سیتریک (Citric Acid) یک اسید آلی سهکربنه، ضعیف، بیرنگ و محلول در آب است که بهطور طبیعی در مرکبات یافت میشود. این ماده به دلیل ویژگیهای شیمیایی منحصربهفردی چون خاصیت کیلیتکنندگی، بافرینگ، و حلالیت بالا در آب، بهطور گسترده در صنایع شیمیایی مورد استفاده قرار میگیرد.
اسید سیتریک در حالت صنعتی معمولاً از طریق تخمیر قندها با استفاده از قارچ Aspergillus niger تولید میشود.
ساختار شیمیایی و ویژگیهای فنی
فرمول مولکولی: C₆H₈O₇
جرم مولکولی: ۱۹۲.۱۲ گرم بر مول
شکل فیزیکی: کریستال یا پودر سفیدرنگ
انحلالپذیری: بسیار محلول در آب، اتانول و استون
pH محلول ۵%: حدود ۱.۸–۲.۲
نقطه ذوب: ۱۵۳ درجه سانتیگراد (بیآب)
ساختار: شامل سه گروه کربوکسیلیک اسید و یک گروه هیدروکسیل (الکل)
این ساختار باعث میشود اسید سیتریک به عنوان یک کیلیتکننده (Chelating Agent) قوی برای یونهای فلزی، بهویژه کلسیم، منیزیم و آهن، شناخته شود.
کاربردهای صنعتی و شیمیایی
۱. عامل کیلیتکننده در فرمولاسیونهای شیمیایی
جداسازی یونهای فلزی از محیط واکنش برای جلوگیری از رسوب یا کاتالیز ناخواسته
حذف فلزات سنگین از فاضلاب یا فرایندهای شیمیایی
۲. عامل تنظیمکننده pH (Buffer)
استفاده بهعنوان بافر در محلولهای شیمیایی و صنعتی
تنظیم اسیدیته محیط برای واکنشهای حساس به pH
۳. فرایندهای تصفیه آب
Chelating Agent برای کاهش سختی آب
جلوگیری از تشکیل رسوب در بویلرها، سیستمهای تبرید و کولینگتاورها
۴. صنایع شوینده و پاککننده
جایگزین سبز برای فسفاتها در شویندهها
افزایش قدرت شویندگی از طریق کاهش سختی آب
کاربرد در تولید پودر ماشین لباسشویی، شویندههای صنعتی و پاککنندههای چندمنظوره
۵. صنایع رنگ، جوهر و پوششدهی
پایدارسازی رنگها و جوهرهای محلول در آب
استفاده در محلولهای آغشتهسازی، تنظیمکننده ویسکوزیته و pH
۶. صنایع فلزکاری و پرداخت سطوح
حذف زنگآهن و جرم فلزات (Rust remover)
شستوشوی اسیدی سطوح فلزی پیش از رنگآمیزی یا پوششدهی
جلوگیری از اکسیداسیون ناخواسته در فلزات سبک
۷. کاتالیستها و واکنشهای آلی
استفاده بهعنوان ماده میانواسط (Intermediate) در سنتزهای آلی
افزایش بازدهی واکنشها با تثبیت فلزات واسط
۸. صنایع الکترونیک و نیمههادیها
شستوشو و تمیزکاری ویفرهای سیلیکونی و قطعات حساس با محلولهای حاوی اسید سیتریک
مزایا در صنایع شیمیایی
زیستتخریبپذیر و غیرسمی – دوستدار محیط زیست
غیر خورنده نسبت به بسیاری از فلزات در شرایط کنترلشده
سازگاری بالا با حلالهای آبی و الکلی
جایگزین مناسب برای اسیدهای قوی یا فسفوناتها در صنایع پاککننده
کارایی بالا در دمای اتاق
اشکال عرضه
اسید سیتریک صنعتی معمولاً به دو شکل در بازار ارائه میشود:
اسید سیتریک بیآب (Anhydrous):
بدون آب کریستال
مناسب برای شرایطی که رطوبت پایین مهم است
نقطه ذوب بالاتر و ماندگاری بیشتر
اسید سیتریک مونوهیدرات (Monohydrate):
دارای یک مولکول آب
رایج در صنایع غذایی و دارویی
قابلیت انحلال بالا در آب سرد و گرم
نکات ایمنی
طبقهبندی ایمنی: مادهای با خطر کم
استنشاق گرد آن در مقادیر زیاد ممکن است موجب تحریک مجاری تنفسی شود
تماس مستقیم با چشم ممکن است باعث سوزش شود
در صورت تماس طولانیمدت با پوست ممکن است ایجاد خشکی کند
استفاده از دستکش، ماسک و عینک ایمنی در زمان کار با پودر توصیه میشود.